تسنیم جلد ۴۴

تفسیر تسنیم جلد ۴۴

تألیف آیت الله جوادی آملی

تفسیر سوره مبارکه ابراهیم آیات بیست و هشت تا پنجاه و دو

و سوره مبارکه حجر آیات یک تا سی و پنج

این جلد از تفسیر تسنیم شامل آیات پایانی سوره مبارکه ابراهیم (آیات ۲۸ تا ۵۲) و آیات ابتدایی سوره مبارکه حجر (آیات ۱ تا ۳۵) می‎باشد.

سوره مبارکه ابراهیم که در این جلد تفسیر آیات پایانی آن آمده است، پس از معراج و کمی پیش از هجرت پیامبر اکرم (ص)، یعنی در اواخر سال دوازدهم یا اوایل سال سیزدهم بعثت نازل شده است. چون عناصر محوری این سوره شامل مسائل اعتقادی، اخلاقی و تهذیب نفس می‎باشد، نشان از این است که این سوره در مکه نازل شده است. از معارف اصلی این سوره بیان مجد قرآن کریم و روشنگری قلمرو رسالت پیامبر اکرم (ص) است، که در آغاز و انجام این سوره، مورد اشاره قرار گرفته است. افزون بر مسائل توحیدی و نیز عزت و حکمت خداوند، مباحثی از جمله هدف رسالت پیامبران، نزول کتاب‎های آسمانی، یکپارچگی ادیان آسمانی، شمارش نعمت‎های الهی، آثار خوب شکر نعمت و پیامدهای ناسپاسی آن، تاریخ عبرت آموز پیامبران پیشین، و گوشه‎ای و زندگی قهرمان توحید حضرت ابراهیم (ع) و …، از مباحث مهمی است که در این سوره مطرح شده است، و حضرت استاد آنها با بیانی شیوا، عالمانه و حکیمانه تفسیر نموده‎اند.

بخش دیگری از مباحث تفسیری این جلد، متمرکز بر غرر آیات سوره ابراهیم است که مورد توجه ویژه قرار گرفته است، زیرا این آیات دارای ایجازی اعجاز آمیز بوده و براهینی را به صورت متقن در خود جای داده است، و از همین رو راه‎گشای تفسیر دیگر آیات نیز می‎باشد.

در ادامه جلد چهل و چهارم، به تفسیر آیات ابتدایی سوره حجر پرداخته شده است.

سوره «حِجر» که نام آن برگرفته از آیات ۸۰ همین سوره است، نام سرزمین قوم ثمود بوده است. سوره حجر نیز مانند سوره ابراهیم، از سوره‎های مکی قرآن است و از همین رو مسائل محوری آن، شبیه همان مسائلی است که در مورد سوره ابراهیم به آنها اشاره شد.

بر اساس نظر بسیاری از مفسران زمان نزول این سوره، در فاصله میان عام الحزن و عام الهجره بوده است، لذا در برخی از آیات آن، خاطر مکدّر رسول اکرم (ص) را تسلّی می‌دهد. زیرا در همین فضا بود که با رحلت حضرت ابوطالب (ع) جرأت و جسارت قریش بر پیامبر (ص) و اصحاب آن حضرت بیشتر شد، به‌گونه‌ای‌ که پیامبر گرامی اسلام را مسخره می‌کردند و او را مجنون می‌نامیدند و قرآن کریم را سخن بیهوده و هذیان دیوانگان می‌شمردند. بنابراین سوره «حجر» در چنین فضایی نازل شد، تا حضرت رسول را دلداری داده و او را به شکیبایی، ایستادگی و گذشت از آنان فرابخواند.

محور کلی معارف سوره حجر در تفسیر تسنیم، به این صورت ترسیم شده است؛

بخش اول: بیانگر سنت الهی درباره امت‌هاست که هر یک اَجل معینی دارد و شیوه رفتار با پیامبرانشان یکسان، و تکذیب آنان از روی عناد و لجاجت است؛ نه اینکه در ادله ایمان نقصی بیابند.

بخش دوم: از آیات الهی و نظم موجود در جهان سخن می‌گوید که با حکمت الهی تقدیر شده و بازگشت هر چیز و هر کس را در زمان معلوم به سوی خدا می‌داند.

بخش سوم: به خلقت انسان از گِل و آفرینش جنّ از آتش اختصاص دارد و بیان می‌کند که پس از پایان یافتن آفرینش انسان و دمیده شدن روح الهی در وی، همه فرشتگان برای او سجده کردند؛ ولی ابلیس با تمرّد خویش از درگاه الهی رانده شد و عهد کرد که بندگان خدا را ـ به جز مخلَصان که سرانجامشان بهشت برین است ـ بفریبد.

بخش چهارم: از قوم لوط که همدوران با حضرت ابراهیم (ع) بودند، همچنین از «اصحاب الأیکه» (قوم شعیب یا گروهی از قوم شعیب) و «اصحاب الحجر» (قوم ثمود یعنی همان قوم صالح)، سخن می‌گوید که سرانجام به عذاب الهی گرفتار شدند و سرزمین آنان سر راه شام در دسترس عبرت همگان بود.

بخش پنجم: درباره آفرینشِ آسمان‌ها و زمین به حق، حق بودن آخرت، سؤال از اعمال، ایستادگی پیامبر (ص) در مقابل مشرکان و مسخره کنندگان است و بخش پایانی سوره به دلداری آن حضرت و بیان کفایت خدا از آن بزرگوار اختصاص دارد.

این سوره نیز مانند برخی از سوره‎های دیگر، دارای آیاتی کلیدی است که بر اساس نظر علامه طباطبایی حداقل دو آیه از آن، جزو غرر آیات قرآنی است که حقایق فراوانی دربردارند. از همین رو در این تفسیر شریف به این آیات توجه ویژه شده است.